توپاز

توپاز در حقیقت کانی نیمه قیمتی است که در زیورآلاتی چون دستبند ، گردن بند ، مدال و نگین انگشتر به کار می رود . در موزه ها و کلکسیون ها نگهداری می شوند و نوع مرغوب آن را سیلان گویند .

به دلیل ویژگی های نوری این کانی در صنعت نیز استفاده می شود . هر چه که کاربری آن به خاطر وجود و رخ زیبای آن در صنعت جواهری سازی و از نظر زیبایی شناختی به مراتب مهم تر از صنعت بشمار می رود .

نام این کانی ریشه در زبان سانسکریت داشته و از کلمه توپاز که به معنای آتش می باشد گرفته شده است ، برخی از محققین اعتقاد دارند نام آن از جزیره ای که در گذشته توپازوس نام دشاته و اکنون سنت جان و یا زبیرگت خوانده می شود و در دریای سرخ قرار دارد گرفته شده است . کانی توپاز در زبان عربی به نام زبرجد ( دکتر قریب ، دکتر زاوش ) و در زبان پارسی احتمالا گرکند ( دکتر قنبری ) نامیده شده است .

خاستگاه زمین شناسی توپاز

این کانی عموما بصورت تک بلور دیده می شود و توده های بلورین دانه ریز یا درشت آن به وفور یافت می شود . در حقیقت محل اصلی پیدایش توپاز پگماتیت های وابسته به توده های نفوذی اسیدی تا متوسط می باشد و در پگماتیت هایی که غنی از مواد فومرولی هستند این کانی بهتر تشکیل می شود .

این کانی از سیال های فلوئورداری تشکیل می شود که در طی مراحل پایانی انجماد سنگ های آذرین سیلیسی منشا گرفته اند . توپاز در کاواک های گدازه های ریولیتی ئ پگماتیت های گرانیتی بویژه در انواع قلع دار و رگه های هیدروترمالی نیز یافت می شود و کانی های همراه آن تورمالین ، بریل ، کاسیتریت ، کوارتز ، میکا ، فلدسپات ، آپاتیت ، بروکیت ، فلوریت و کانی های تنگستن می باشد . فلزات رنگ زا در توپاز در انباشته های مختلف متفاوت است .

خواص کانی شناسی و اپتیکی

این کانی جز سیلیکات ها و از رده شبه سیلیکات ها نزوسیلیکات ها می باشد . میزان اکسید آلومینیوم ۵۶٫۶ درصد ، اکسید سیلیسیم ۳۳٫۴ درصد و آب ۱۰ درصد است . در این ترکیب یون فلوئور به مقدار زیاد حداکثر ۲۰٫۷ درصد جایگزین یون هیدروکسیل می شود .

ساختمان آن نزدیک به سیلیکات های نزدیک به اشباع است که شامل سیلیکات های تترائدری مستقلی است که در ساختمان آن علاوه بر اکسیژن سازنده تترائدر ها ، یون های اکسیژن نیز دارند .

ساختمان توپاز از هشت وجهی های alo4f2 به صورت اکتائدرهای زنجیره ای می باشد . این اکتائدرها یک آلومینیوم در مرکز دارند که به وسیله ۴ اکسیژن احاطه شده است . در بالا و پایین آلومینیوم یون های هیدروکسید یا فلوئوراید قرار دارند که در راستایی موازی با محور c از عرض به تتراهدرون های مستقل می پیوندند . شکل بلورین توپاز تحت تاثیر زنجیره های اکتاهدرون است .

از نظر ریخت شناسی این آرایش با شکل منشوری ۰۰۱ است . رخ کامل در توپاز عمود بر زنجیره است و حاصل شکسته شدن پیوند های آن می باشد و پیوند های سیلسیم اکسید کاملا یکدست هستند و بدون شکست می باشند .

فشردگی اتم های اکسیژن و فلوئور باعث پیوستگی ساختمان توپاز شده است . توپاز در سیستم ارتورومبیک به شکل بلور های منشوری شکل که در انتها به فرم های بی پیرامید و پیناکوئید های قاعده ای ختم می شوند و سطح منشور های قائم آن مخطط است و گاهی دارای رگه هایی می باشند . طرح انباشت توپاز abac است و به صورت توده های دانه ای متبلور می شوند .

سایر مشخصات مهم کانی به شرح زیر است :

سختی آن ۸ ( سخت ترین کانی سیلیکاته ) با جلای الماسی و شیشه ای همراه با شکستگی صدفی نامنظم و ضریب شکست نور ۱٫۶۱ – ۱٫۶۹ با شفافیت ( شفاف تا نیمه شفاف ) و رنگ خاکه سفید و طیف جذب نوری ۶۸۲۸ می باشد .

پدیده چند رنگی : زرد ، لیمویی تا عسلی ، زردکاه رنگ ، قرمز ، سیر ، آبی ضعیف ، آبی روشن و بی رنگ

پدیده فلورسانس : صورتی ، قهوه ای ، قرمز ، زرد مایل به قهوه ای و نارنجی و زرد

رنگ

نمونه های قیمتی آن دارای رنگ های متنوعی است و به دلیل اهمیت بالا که تنوع رنگ در توپاز دارا می باشد این ویژگی توپاز جداگانه مورد بررسی قرار می گیرد . رنگ نمونه های قیمتی توپاز متغیر است و شامل بی رنگ ، زرد مایل به قرمز ، زرد عسلی ، قهوه ای مایل به طلایی ، آبی روشن ، صورتی ، زرد ، سبز و رنگ نارنجی – قرمز است . رنگ نارنجی قرمز که بنام سلطنتی شناخته می شود بسیار کمیاب می باشد .

مرغوب ترین نوع این کانی رنگ صورتی است . رنگ طلایی قهوه ای تا زرد از بهترین نمونه های توپاز است که غالبا با سیترین اشتباه گرفته می شود .

رنگ آبی این کانی که اغلب با زمرد کبود اشتباه می شود به ندرت به صورت طبیعی وجود دارد . توپاز بر اثر حرارت و تابش اشعه ایکس تغییر رنگ میدهد . رنگ آبی بسیار تیره رنگ این کانی مصنوعی است و بر اثر تاباندن پرتو ایکس ذرات آلفا و پرتو گاما و عمل آوری گرمایی بر روی نمونه های بی رنگ توپاز بوجود می آید .

حرارت بده

در صورت حرارت زیاد توپاز زرد به رنگ صورتی ، بی رنگ یا آبی درمی آید . نوعی از انواع کوارتز ، سیترین و نوع دیگری از همین خانواده آمیتیست نامیده می شود که ارغوانی رنگ است ولی در اثر حرارت زیاد به رنگ زرد درمیاد و به غلط توپاز طلایی نامیده می شود و به همین دلیل برای تمایز توپاز واقعی از انواع مشابه فوق الذکر گاهی آنرا توپاز گرانبها می خوانند .

توپاز بی رنگ که به واسطه تابش نور آبی می شود در برزیل ، سری لانکا ، نیجر و چین یافت می شود . در اوایل سال ۱۹۹۸ یک نوع جدید از توپاز حرارت داده شده که به رنگ های آبی تا سبز آبی و زمردی بود

توپاز در حالتی بسیار نادر و استثنائی به رنگ صورتی کم رنگ یا قرمز شرابی دیده می شود .

تشخیص اصالت

کانی توپاز بوسیله شکل ، رخ قاعده ای ، سختی بالا که عدد آن را ۸ اعلام کردیم و گرانی ویژه همچنین وزن مخصوص زیاد آن قابل شناسایی است . شعله فوتک بر آن بی اثر است و در برابر اسید ها نامحلول است . پودر آن به دلیل وجود آلومینیوم با محلول نیترات کبالت به رنگ آبی در می آید .

بهترین روش تمیز کردن آن با آب و صابون می باشد و هیچگاه نباید آنرا با مواد پاک کننده التراسونیک قرار داد . به یاد داشته باشید اگر اصل این کانی را در اختیار دارید حتما آنرا در جای خنک نگهداری کنید و دور از گرما باشد .

به یاد داشته باشید اگر سنگ دارید و احساس میکنید شفافیت سابق را ندارد حتما به پشت سنگ خود نگاهی بیاندازید چون امکان دارد لایه چربی روی آنرا بگیرید و عبور نور را به خوبی انجام ندهد البته دلایل دیگری نیز دارد که از جمله آنها میتواند استفاده از عطر ها ، اسپری ها و تافت مو و غیره اشاره کرد .

پراکندگی جغرافیایی توپاز

از اولین مکان هایی که توپاز در آن یافت شده است . شنکن اشتاین در معادن کوه های ساکسونی در قرن ۱۸ بود . ذخایر مهم امروزی بلورهای درشت زرد رنگ در ناحیه نرشینسک سیبری و بلور های صورتی رنگ توپاز در روسیه و بلور های آبی رنگ در مورسینک واقع در رشته کوه های اورال یافت شده است . همچنین در سال ۱۹۶۵ میلادی کریستال آبی رنگ آن به وزن ۱۰۰ کیلوگرم در اوکراین کشف شده است . همچنین در کشور های برزیل ، برمه ، استرالیا ، ژاپن ، آلمان نیجریه ، آمریکا نیز استخراج می شود و در ایران نیز در برخی از رگه های پگماتیتی گرانیت الوند این کانی دیده شده است همچنین آثار آن در جزیره هرمز نیز دیده شده است .

در جهان هر ملتی عقاید متفاوتی در مورد سنگ توپاز دارند که برخی به شرح زیر می باشد . مصری ها سنگ توپاز را سمبل خورشید می دانند و همین طور در برزیل نماد دندانپزشکان است و همین طور یونیان نیز باطل کننده طلسم و جادو می دانستند و رومیان نیز از این سنگ برای درمان خونریزی و افزایش وفاداری استفاده می کرده اند . امیدواریم که مقاله توپاز برای شما خواننده محترم مفید باشد .

در صورت تمایل باعث افتخار ما می باشد اگر از بخش فروشگاهی ماسیا اولین برند تولید کننده زیورآلات و جواهرات صدفی ( اولین جواهر بشر ) دیدن نمائید .

به پیج اینیستاگرام ماسیا بپیوندید ..