شکل گیری شهر

شکل گیری شهر

شکل گیری شهر ، شهرنشینی از زمانی اتفاق افتاد که بخشی از جمعیت مناطق روستایی به مناطق شهری اضافه گردید و در این زمان دو عامل اقتصاد و محیط زیست تاثیر گذار شد . به طوریکه باغ با کلی درخت تبدیل به برج شد ..

به این واسطه روحیات بسیاری از مردم تغییر کرد و دیگر همانند گذشته از طبیعت برای حل مشکلات خود الهام نگرفته و مشکلات بسیاری آغاز گردید که از جمله یکی از این مشکلات میتوان به حاشیه نشینی اشاره کرد . بطوریکه آنان که پول خوبی برای شهر نشینی نداشتند تحت شرایط سخت اقتصادی حاشیه نشین شدند .

روند شکل گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران را می توان به سه عهد و زمان به شرح زیر تقسیم نمود :

عهد اول یا دوره اول از آغاز اسکان آریاییها تا ورود مسلمانان به طول انجامید . اطلاعات موجود از ابتدای این عهد بسیار اندک است . شهر های مهم عیلامی ، مادی و هخامنشی بیش تر جنبه حکومتی ، اداری و گاه حکومتی-مذهبی داشتند و تعداد و جمعیت آنها قابل ملاحضه نبود .

سلوکیان

در دوره سلوکیان و پارت ها تعداد قابل توجهی شهر در نقاط مختلف و گوناگون کشور با توجه به مصالح بازرگانی و نظامی بنا می شود .

این شهر ها بر عکس دوره پیشین ، از یک استقلال نسبی در امور داخلی و نهاد های مربوطه برخوردار بودند . در دوره ساسانیان شهر های بسیاری بوسیله پادشاهان ، شاهان و حاکمان یا حکام پدید می آید و به تدریج در اواخر این دوره جنب و جوش و حرکت بی سابقه ای در شهر ها ایجاد می شود ، اما بر خلاف دوره قبل استقلال و خود مختاری آنها تحت حکومت متمرکز ساسانیان از بین می رود .

عنصر اصلی شهر در این عهد موسوم به کیاخره بود که شامل مراکز حکومتی ، اداری و مذهبی می شد و در پیرامون خود شهرستان را جای داده بود .

گرد اکثر شهر ها این عهد حصاری ساخته می شد و بوسیله چندین دروازه ، شهر با خارج ارتباط پیدا می کرد و شکل کلی آنها شطرنجی و یا دایره ای می بود .

ورود مسلمانان و، روند شکل گیری شهر

عهد دوم از ابتدای ورود مسلمانان آغاز می گردد . تهاجم آنها بر عکس سایر تهاجمات بزرگ تاریخ ، نه تنها مانع رشد شهر نشینی ، تمدن و فرهنگ ایران نشد بلکه در پرتو تعالیم و جهان بینی اسلام به آن سرعتی شگرف داد . درخشانترین دوره در این عهد از قرن سوم آغاز و تا قرن پنجم هجری می پاید .

در این دوره به علت رشد تجارت و داد و ستد شهر نشینی از رونق بسیار خوبی برخوردار می گردد و مراکز و عناصر مهمی مثل بازار ، مسجد جامع در شهر شکل می گیرد .

حمله مغول ضربه جبران ناپذیری بر نیروی های تولیدی کشور و شهر ها وارد می کند و تا چند قرن سبب اضمحلال و سپس سکون آن می شود .

تنها در اواخر این دوره در کالبد برخی شهر ها روح تازه ای دمیده می شود . پیدایش و اقوام سلسله صفویه ، سبب رونق تجارت داخلی و خارجی در این دوره می گردد و بخصوص در زمان شاه عباس اول ، شهر های مهم از رشد و توسعه بی نظیری برخوردار می شوند .

در دوره کریمخان زند

کریمخان زند هم بوضع عمومی کشور و شهر ها علاقه نشان می دهد و به آبادی آن می پردازد . پس از قدرت گرفتن و یا به قدرت نشستن قاجاریان توجه چندانی به رشد شهر ها نمی شود و فقط ناصرالدین شاه در پرتو وجود وزیرانی چون امیرکبیر و سپهسالار و جنبش های نوین اجتماعی غرب ، اندکی در جهت اصلاح امور اقدام می نمایند . در این زمان تهران توسعه قابل ملاحظه ای پیدا می کند ، اما در مجموع بخاطر آنکه از رونق تولیدات داخلی در رقابت با کالاهای وارداتی کاسته می شود ، وضع اقتصادی به وخامت می گراید و کشور بسوی وابستگی سیر می کند .

از ویژگی های شهر های ایران در این عهد ، وجود مراکز مهمی چون بازار و مسجد جامع است که آنها را میتوان به مثابه شاهرگ حیاتی و قلب تپنده شهر دانست . پیوند و انسجام کالبدی و فضایی بازار و جامع با هم و با دیگر مراکز مهم اقتصادی ، اداری ، فرهنگی شهر در سیمای شهر ها بخوبی قابل مشاهده است .

مسجد جامع تا حمله و استقرار مغول ها با رونق و شکوه چشمگیری عملکرد ها و فعالیت های متعددی همچون فعالیت های عبادی ، قضایی ، آموزشی و حتی گذراندن اوقات فراقت را در خود جای میداد ، اما پس از آن ، به علت جمود حکمرانان و اولیای وقت بتدریج فعالیت های آموزشی و تعلیم علوم عقلی به بیرون آن انتقال یافت . سپس با پیدایش حسینیه ها و تکایا یا همان تکیه ها در اواخر دوره صفویه و قاجاریه تا حدی از یکتایی و یگانگی آن در شهر کاسته شد .

شکل گیری شهر

اما در مجموع نقش آن در رابطه با بسیج مردم بقدرت خود باقی ماند . چنانکه مساجد در انقلاب مشروطه به عنوان مراکز اصلی جنبش ، نقش فعالی ایفا می کردند .

عهد سوم

عهد سوم از ابتدای روی کار آمدن رژیم پهلوی آغاز می گردد . استعمار که از دوره های گذشته در ایران ریشه دوانده بود در این هنگام حیات اقتصادی و فرهنگی ایران را از رشد می اندازد و کشور به وضع نیمه وابسته یا نیمه مستعمره در می آید . همه سئون جامعه دچار دگرگونی می شود و تقلید بی رویه از غرب و استبداد و تمرکز شدید رژیم آشفتگی عظیمی در روند تمدن و فرهنگ و منجمله بر شکل و عملکرد شهر ها پدید می آورد و توازن و پیوستگی فضاهای کالبدی و نقش عناصر مهم آن ، در هم می شکند .

البته در ابتدای این عهد برخی از شهرسازان و معماران بیگانه با فرهنگ شهرسازی و معماری ایران با پیروی ناآگاهانه از شیوه ها و راه حل های غربی به این انحطاط شتاب می بخشند و در نتیجه شهرهای بزرگ هویت کالبدی تاریخی ، فرهنگی خود را از دست می دهند . این مقاله مقدمه ای بود از کتاب روند شکل گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران به نوشته آقای سلطان زاده چاپ شده توسط انتشارات آگاه به تیراژ سه هزار و سیصد نسخه در سال هزار و سیصد و شصت دو به چاپ رسیده است . مطالب درج شده در این مقاله مشابه خود کتاب می باشد و ماسیا برند تولید کننده زیورآلات صدفی فقط سعی در بازنشر کتاب داشته و صحت مقاله از تعهد ماسیا خارج می باشد . امید واریم مقاله مورد پسند مخاطب محترم قرار گرفته باشد .

در صورت تمایل از شما خواننده محترم دعوت مینمائیم تا از فروشگاه ماسیا برند تولید کننده زیورآلات صدف و جواهرات صدف دیدن نمائید.

به پیج اینیستاگرام ماسیا بپیوندید ..

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

فروشگاه رکاب فارسی را در گوگل جستجو کنید. در این فروشگاه انواع پایه انگشتر ها را میتوانید سفارش دهید
    ارسال
    با وارد کردن ایمیل خود از آخرین اخبار ماسیا اطلاع پیدا خواهید کرد