زیورالات صدفی در جهان و ایران

زیورالات صدفی در جهان و ایران؛ تمدن ها چگونه شکل گرفته اند ؟ یا تحت چه شرایطی شکل گرفته اند؟ پاسخ به این سوال شروع کننده پرسشی دیگر یعنی پیشینه استفاده از زیورآلات بخصوص زیورآلات صدفی یا یا حتی جواهرات صدفی می باشد

به طور کل تمدن ها چه بصورت بدوی چه بصورت پیشرفته تر در محلی شکل گرفته است که یکی از عناصر حیات یعنی آب به آن محل نزدیک بوده است . این عنصر همواره کمک بشریت بوده است ، حاشیه ی رودهای بزرگ و کوچک از اولین جاهایی بوده است که انسان ها برای سکونت برگزیده اند لذا بدین وسیله با موجودات دریایی نیز آشنا شده و این قضیه تا جایی پیش رفته است که صدف ها را بیش تر شناخته و بصورت مصرف خوراکی درآورد و حتی بعد از استفاده نیز با فکر ابتدایی خود تصیم گرفته تا آن را به یک زیور جهت نمایش زیبایی بیش تر خود بکار ببرد .

قدیمی ترین زیورالات صدفی در جهان !

شروع این داستان را مختصر خدمت شما خواننده عزیز توضیح دادیم . یافته ها و کاوش های باستان شناسی  تاکنون مشخص کرده است که قدیمی ترین جواهرات شناخته شده در جهان شامل دو مهره سوراخ  شده از جنس پوسته ی نوعی صدف دریایی بنام ( Nassarius gibbosulus  ) می باشد ، گذشتگان با ایجاد سوراخ هایی در بدنه این پوسته صدفی یک جواهر برای خود درست کرده بودند جواهری که علاوه بر زینت قطعا یک جنبه دیگر نیز داشته است !  جنبه هایی نظیر اعلام وضعیت اجتماعی یا اعلام ازدواج کردن که حتی تاکنون نیز ادامه داشته همچنین اعلام گروه و قومیت و حتی در برخی موارد به عنوان طلسم و غیره کاربرد داشته است .

این آثار از غار Es-Skhul در ۳ کیلومتری دریای مدیترانه توسط خانم Dorothy Garrod  باستان شناس انگلیسی در اسرائیل کشف شده که قدمتی حدودا ۱۱۰ هزار ساله حتی کمی بیش تر دارد و اکنون در موزه ملی لندن از آن نگهداری می شود .

لازم به یاداوری است پراکندگی جغرافیایی این صدف در حوالی یونان ، لبنان ، سوریه و مصر در دریای مدیترانه شرقی می باشد . مورد فوق قدیمی ترین یافته های بشریت است در مورد استفاده صدف ها به عنوان زیورآلات ، اما در این میان یافته های دیگری نیز در دیگر نقاط دنیا بدست آمده است که به عنوان مثال میتوان به غار بلومبوس (Blombos ) در آفریقای جنوبی سر زد .

صدف دریایی ناسریوس

در این غار دانه هایی با قدمت ۷۵۰۰۰ ساله کشف شده است ! یک تیم تحت رهبری آقای کریستوفر (S. Henshilwood ) از دانشگاه برگن نروژ روی این پروژه کار کردند که نتیجه حاصله بصورت خلاصه چنین است :

این بار نیز پوسته هایی که یافت شد از جنس صدف ناسریوس بود ، یعنی دقیقا هم جنس گونه قلبی که توضیح دادیم اما با این تفاوت که گونه آن متفاوت بود !

گونه بدست آمده krauss نام داشت که بصورت کلی و علمی بدان Nassarius kraussianus  می نامند . در این غار حدودا ۷۰ تیکه پوسته صدف از این جنس سوراخ شده پیدا شد که بعضی احتمالا رنگ اخرایی به خود داشته اند که به مرور زمان از بین رفته اما با تولید  تجربی الگوهای پوششی همراه تحلیل های مورفولوژیکی وقایع جالبی رقم زد بطوریکه دانشمندان در گزارش های خود نوشتند  پوسته های ناساریوس کراسنوس ، شاید بر روی بند ناف یا مفصل و به عنوان یک تزئین شخصی پوشانده می شده است ! البته در کنار این یافته ها ریسه های ۲۴ تایی از جنس این صدف نیز پیدا شده  است که این ریسه ها به احتمال زیاد مصرفی برای زینت گردن یا دست داشته است .

جواهرات صدفی الجزایر ، زیورآلات صدفی در جهان و ایران :

در ادامه مقاله سری خواهیم زد به الجزایر و جواهرات صدفی آنجا ، یافته های صدفی در الجزایر احتمال می داد تا اثار کشف شده قدمتی ۳۵۰۰۰ هزار ساله داشته باشند این محل حدود ۲۰۰ کیلومتر معادل ۱۲۵ مایل با دریا فاصله داشت و  بخاطر همین زیاد با عقل جور نبود که این جواهرات صدفی متعلق به آنجا باشد لذا متوجه شدند که این صدف ها با نام علمی  Nassarius gibbosulus از محلی دیگر آورده شده اند . این جواهر صدف اکنون در موزه    Musée در پاریس فرانسه نگه داری می شود .

صدف ها و ایران !

در کشور ما نیز با وجود عدم کاوش های حرفه ای و ممتد به علت های متفاوت که در این مقاله گفتنش خواننده را خسته میکند و ما از آن پرهیز میکنیم آثاری یافت شده است که از این آثار به می توان به تمدن جیرفت کرمان یا سیاه برازجان اشاره کرد .

به طوریکه به نقل از تحقیقاتی که آقای رازانی انجام داده است و در قالب یک مقاله انتشار داده است ؛ در منطقه جیرفت کرمان با تمدنی ۵۰۰۰ ساله صدف ها جهت مصرف ارزشمند بوده اما مسئله ای که قابل توجه است فاصله ۱۸۰ کیلومتری منطقه از دریا است ! همچنین شناسایی ۷۰ گونه مختلف صدف نشان از کاربرد صدف ها در تزئینات است. ا

البته به طور مثال گردنبندی از جنس صدف مربوط به دوره ساسانیان کشف شده در قصر ابونصر یا مادر تخت سلیمان واقع در شش کیلومتری شرق شیراز که متلعق به قرن ۶ – ۸ میلادی بوده و اکنون در موزه متروپولیتن نیویورک یکی از بزرگ ترین موزه های جهان واقع در مجاور سنترال پارک و خیابان پنجم نگه داری می گردد .

تمام موارد فوق نشان از شناخت و اهمیت صدف ها نزد ایرانیان بوده است بطوریکه اگر موزه ایران باستان واقع مرکز شهر تهران ( حوالی توپخانه ) بروید ظروف بسیاری از جنس صدف در آنجا خواهید دید که واقعا ساخت آن جای تامل دارد یکی از این ظروف صدفی است دوکفه ای که متعلق به دریای عمان است و درغار پاسنگر یافت شده است که نیاکان ما به عنوان ظرف از آن استفاده میکرده اند  .البته ناگفته نماند که ظرف تراش خورده نیز در این موزه قطعا بیش تر توجه شما را جلب خواهد کرد .

زیورآلات صدفی در جهان و ایران ، موزه ایران باستان

طبق اطاعات کسب شده از موزه ایران باستان که نگارنده شخصا بدان پرداخته در دوره پارینه سنگی جدید ساخت ابزار های استخوانی و استفاده از تزیینات شخصی مانند آویز صدفی، دندان حیوانات و گل اُخرا نیز در این دوره در ایران متداول شده بود .

از مکانهای مهم این دوره غار « یافته » واقع در استان لرستان است که نمونه‌هایی از اشیا آن در سالن این موزه به نمایش درآمده است. لازم به ذکر است این غار در اطراف خرم آباد قرار دارد و اولین بار توسط فرانک هول و کنت فلنری در سال ۱۹۶۵ حفاری شد. .

گروه مشترک ایران و بلژیک در سال ۱۳۸۴ مجددا در این غار حفاری انجام دادند  و نتایجی از آن اعلام شد که از جمله اینها میتوان به پوسته های صدفی سوراخ شده که متعلق به خلیج فارس بوده است را در کنار دندان سوراخ شده گوزن را اشاره کرد که صدف ها قطعا به عنوان آویز مورد استفاده قرار میگرفته اند .

یافته های تاریخی

اما یافته های تاریخی نشان می دهد که اوج استفاده از صدف ها به عنوان یک زیور زنانه یا مردانه بر می گردد به دوران پالئولیت بالا (Paleolithic Upper ) یا همان عصر آکادمیک ، در واقع پیش از آغاز عصر کشاورزی درست زمانی که انسان ها در تلاش شدند تا در اروپا و آسیا گسترش پیدا نمایند که با استفاده از طبیعت برای خود زیورآلات متعددی می ساخته اند .

از جمله این زیورآلات در کنار صدف های دریایی عاج حیوانات ، دندان و حتی موی آنان نیز بود که حتی امروزه در آفریقا دستبند هایی با موی فیل می بافند شاید نشان از قدمت و پیشینه تاریخی نیاکان گذشته خود بوده است که امروزه نیز ادامه پیدا کرده است امیدواریم مقاله پیشینه استفاده از زیورالات صدفی در جهان و ایران برای شما خواننده محترم مفید بوده باشد. مجموعه ماسیا اولین برند زیورالات صدف در ایران بهترین ها را برای شما آرزومند است.

منابع : موزه ایران باستان / اشیاء صدفی – رازانی / تاریخ طبیعی بی بی سی